| ဧရာဝတီ လင္းပိုင္ (Irrawaddy Dolphin) | |
 | |
| သဘာ၀ထိန္းသိမ္းျခင္းအေျခအေန | |
 | |
| သိပၸံနည္းက်မ်ဳိးခြဲျခင္း | |
| ေလာက | Animalia |
| မ်ိဳးေပါင္းစု | Chordata |
| မ်ိဳးေပါင္း | Mammalia |
| မ်ိဳးစစ္ | Cetacea |
| မ်ိဳးရင္း | Delphinidae |
| မ်ိဳးစု | Orcaella |
| မ်ိဳးစိတ္ | O. brevirostris |
| ဒြိနာမ | Orcaella brevirostris |
ဧရာဝတီ လင္းပိုင္သည္ ကမၻာေပၚရွိ ေရခ်ိဳေဒသတြင္ က်က္စားေနထိုင္သမွ် လင္းပိုင္မ်ား အားလံုးကို ဧရာဝတီ လင္းပိုင္ဟု ေခၚတြင္ေလသည္။ ဧရာဝတီျမစ္အတြင္း ဧရာဝတီလင္းပိုင္မ်ား က်က္စားေနထိုင္ေလ့ရႇိေသာ ေနရာမ်ားမႇာ ဗန္းေမာ္ၿမိဳ႕ႏႇင့္ မႏၲေလးၿမိဳ႕အၾကားရႇိ ျမစ္အပိုင္းအတြင္းတြင္ ျဖန္႕ၾကက္သြားလာ ေပါက္ဖြား ရွင္သန္လ်က္ရႇိသည္။ ဧရာဝတီ လင္းပိုင္သည္ ေရေနႏို႕တိုက္ သတၲ၀ါတစ္မ်ိဳးျဖစ္သည္။ ဧရာ၀တီ လင္းပိုင္သည္ အေရွ႕ေတာင္ အာရွ၏ ထင္ရွားေသာ ျပယုဂ္ တစ္ခု ျဖစ္သည္။
ဧရာဝတီ လင္းပိုင္မ်ားကို ဧရာဝတီ ျမစ္ထဲတြင္ စတင္ေတြ႔ရွိခဲ့၍ တကမၻာလံုးမွာရွိေသာ ေရခ်ိဳလင္းပိုင္ အားလံုးကို စေတြ႔သည့္သူက ဧရာဝတီ လင္းပိုင္ဟု ေခၚဆိုခဲ့တာျဖစ္သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာေတြ႕ေသာ ငါးမ်ိဳးစိတ္အသစ္တစ္ခု အေနႏွင့္ ကမၻာတြင္ မွတ္တမ္းျပဳခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ လက္ရွိ ဧရာဝတီျမစ္ထဲတြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ငါးလုပ္ငန္းဌာနႏွင့္ World life conservation မွ ထိန္းသိမ္းထားေသာ အေကာင္ ၇၀ ေလာက္ရွိေနသည္။ မင္းကြန္း၊ မႏၱေလးေျမာက္ဘက္ရွိ ျမင္ဇြန္းဆိုေသာ ရြာကေလးနားမွာ ေရွးႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာက သူတို႔၏ ဘိုး၊ ဘြား လက္ထက္ကတည္းက လင္းပိုင္မ်ား၏ အကူအညီႏွင့္ ပူးေပါင္းၿပီး ငါးဖမ္းလာခဲ့ၾကသည္။
လင္းပိုင္မ်ားသည္ တံငါသည္ေလွမ်ားကို သိ၏။ သစ္သားေခ်ာင္းေလးႏွင့္ ေလွကို ေခါက္လိုက္လွ်င္ လင္းပိုင္မ်ားသည္ အနားကို ကပ္လာၾကသည္။ ဧရာဝတီျမစ္ထဲတြင္ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ သြားေနေသာ လင္းပိုင္မ်ားသည္ တံငါသည္မ်ားႏွင့္ ပူးေပါင္းၿပီး ငါးဖမ္းေပးေလ့ရွိၾကသည္။ လင္းပိုင္မ်ားသည္ ငါးရွိေသာ ေနရာမ်ားကို သြား၍ အၿမီးေလးႏွင့္ အခ်က္ျပလိုက္တာႏွင့္ တံငါးသည္မ်ားက ကြန္ပစ္၍ ငါးဖမ္းၾကသည္။ [1]
ဧရာ၀တီ လင္းပိုင္မ်ား ထိန္းသိမ္းေရးနားလည္မႈ စာခြၽန္လႊာ (MOU)တစ္ရပ္ကို ၂၀၀၇-ခုႏႇစ္၊ ေဖေဖာ္၀ါရီလဆန္းတြင္ ငါးလုပ္ငန္းဦးစီးဌာနႏႇင့္ သားငႇက္ထိန္းသိမ္းေရးအဖြဲ႕ (WCS)တို႕ လက္မႇတ္ေရးထိုးခဲ့ကာ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္မ်ားက်က္စားရာ မတၱရာျမိဳ့နယ္ ေျမစြန္းေက်းရြာ၌ အသိပညာေပးလုပ္ငန္းမ်ား စတင္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ေၾကာင္း သိရႇိရသည္။ ထို႕ျပင္ ၂၀၀၇-ခုႏႇစ္၊ ဒီဇင္ဘာလ အတြင္း၌ မင္းကြန္းႏႇင့္ ေက်ာက္ေျမာင္းၿမိဳ႕အၾကား ၇၂ ကီလိုမီတာကို ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ ထိန္းသိမ္းဧရိယာအျဖစ္ သတ္မႇတ္ခဲ့သည္။ ထို႔အတူ ဧရာ၀တီျမစ္အတြင္းရႇိ ဧရာ၀တီ လင္းပိုင္မ်ား ျမစ္အတြင္းျဖန့္က်က္ ေနထိုင္မႈကို အျပည့္အ၀သိရႇိႏိုင္ရန္ ၂၀၀၂-ခုႏႇစ္၊ ႏို၀င္ဘာလႏႇင့္ ဒီဇင္ဘာလမ်ားက ပထမဆံုးအၾကိမ္ ေလ့လာမႈျပဳလုပ္ခဲ့ရာ ဗန္းေမာ္ႏႇင့္ မင္းကြန္းၾကား၌ လင္းပိုင္ (၃၇)ေကာင္ ေတြ႔ခဲ့ေၾကာင္း၊ မႇတ္တမ္းျပဳႏိုင္ခဲ့ျပီး ၂၀၀၃-ခုႏႇစ္၊ ဒီဇင္ဘာလတြင္ မႏၲေလးႏႇင့္ ဗန္းေမာ္ၾကား ဧရာ၀တီျမစ္ေၾကာင္း အတိုင္း အစုန္အဆန္ ေလ့လာမႈမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့ရာ လင္းပိုင္ (၅၉)ေကာင္၊ ၂၀၀၄-ခုႏႇစ္၊ ဒီဇင္ဘာလတြင္ (၇၂)ေကာင္ရွိေၾကာင္း မႇတ္တမ္းမ်ားအရ သိရသည္။
မႏၱေလးၿမိဳ႔အနီးတြင္ ဧရာ၀တီျမစ္အတြင္း၌ ရွားပါးမ်ဳိးတုန္းေတာ့မည္ ျဖစ္ေသာ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္မ်ား မွီတင္းေနထိုင္ေနၾကပါသည္။ Orcaella brevirostris ဟု သိပၸံအမည္ေပးထားေသာ လင္းပိုင္မ်ားသည္ ကမၻာေပၚတြင္ ၄-မ်ဳိးသာ က်န္ရွိေတာ့သည့္ ေရခ်ဳိလင္းပိုင္ငါးမ်ားအနက္မွ ရွားပါးမ်ဳိးႏြယ္၀င္ ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း လြန္ခဲ့သည့္ ရာစုႏွစ္အတြင္း ဧရာ၀တီျမစ္အတြင္း ေနထိုင္ၾကသည့္ ေရခ်ဳိလင္းပိုင္ငါး အေရအတြက္ ၆၀% အထိ ေလ်ာ့က်သြားခဲ့ပါသည္။ ယခုအခ်ိန္တြင္ ရရွိႏိုင္ သမွ်ေသာ အေကာင္းဆံုး ခန္႔မွန္းထားသည့္ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ငါး အေရအတြက္မွာ ၅၉ ေကာင္သာ ျဖစ္ပါသည္။
ဤလင္းပိုင္ငါးမ်ားသည္ ၂ မီတာမွ ၂. ၇၅ မီတာအထိ အလ်ားရွိၾကၿပီး၊ အျပာနက္ေမွာင္အေရာင္ႏွင့္ မီးခိုးေရာင္အရင့္ အေရာင္ရွိၾကပါသည္။ ဤလင္းပိုင္ငါးမ်ားသည္ လူမ်ားႏွင့္ ရင္းႏွီးစြာ ေပါင္းသင္း၍ ပူးေပါင္းဆက္ဆံမႈ ရွိၾကၿပီး၊ ဤအခ်က္ မွာ လူႏွင့္ တိရိစၦာန္မ်ား ဆက္ဆံေရးအတြက္ ေလ့လာမႈျပဳရန္ အထူးအခြင့္ေကာင္း ျဖစ္ပါသည္။ ငါးမ်ား ေရႊ႔ေျပာင္းသြားလာ မႈ ပံုစံေျပာင္းလာျခင္း၊ ေရ အရည္အေသြး က်ဆင္းလာျခင္း၊ ျမစ္ေၾကာင္းေရစီးမ်ား ေျပာင္းလဲျခင္းေၾကာင့္ ၎ေရသတၱ၀ါ မ်ား အေရအတြက္လည္း က်ဆင္းလာေနပါသည္။ ဧရာဝတီျမစ္၊ေမခ၊ေမလိခ ျမစ္မ်ားတြင္ ဆည္မ်ား တည္ေဆာက္မည္ဆို ပါက မူလကတည္းက ရွားပါးမ်ဳိးႏြယ္၀င္ျဖစ္ေနေသာ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ငါး မ်ား ရွားပါးေပ်ာက္ကြယ္ေစရန္ ၿခိမ္းေျခာက္မႈႀကီး ျဖစ္ေနေစပါသည္။
[ျပင္ဆင္ရန္] ထိန္းသိမ္းေရး ကင္းလွည့္အစီအစဥ္
ငါးလုပ္ငန္းဦးစီးဌာနႏွင့္ သားငွက္ ထိန္းသိမ္းေရးအဖြဲ႕(WCS)တို႔ ပူး ေပါင္းေဆာင္ရြက္သည့္ ဧရာ၀တီ လင္းပိုင္ထိန္းသိမ္းေရး ပညာေပး ကင္းလွည့္အစီအစဥ္ ၂၀၀၉-၁၀ ခုႏွစ္ ကို စစ္ကိုင္းတိုင္းႏွင့္ မႏၲေလးတိုင္း အၾကား ဧရာ၀တီျမစ္ အစိတ္အပိုင္း၊ မင္းကြန္းႏွင့္ ေက်ာက္ေျမာင္းၿမိဳ႕ အၾကား ၇၄ ကီလိုမီတာအကြာအေ၀း၊ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ထိန္းသိမ္း ေစာင့္ ေရွာက္ေရးနယ္ေျမ၌ စက္တင္ဘာ၌ ျပန္လည္စတင္ေနၿပီျဖစ္သည္။
ဇူလိုင္ႏွင့္ ဩဂုတ္လတြင္ ခရီးစဥ္၌ အသံုးျပဳေသာ ေလွ၊ ေမာ္ေတာ္မ်ား ၾက့ံခိုင္ေရးေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ ခရီးစဥ္ အတြက္ ႀကိဳတင္ျပင္ဆင္ျခင္းစသည္ တို႔ကို ျပဳလုပ္ၾကၿပီး အဆိုပါအစီအစဥ္ ကို ႏွစ္စဥ္ စက္တင္ဘာလမွ ဇြန္လ အထိ တစ္လလွ်င္ႏွစ္ႀကိမ္၊ တစ္ႀကိမ္ လွ်င္ တစ္ပတ္ခန္႔ ထိန္းသိမ္းေရးနယ္ေျမတြင္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား ကို ေဆာင္ ရြက္ၾကျခင္းျဖစ္သည္။
ဧရာ၀တီ လင္းပိုင္ထိန္းသိမ္းေရး ပညာေပးကင္းလွည့္အစီအစဥ္၌ ထိန္း သိမ္းေရးနယ္ေျမအတြင္းရွိ ေက်းရြာ မ်ားတြင္ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ႏွင့္ ပတ္ သက္ေသာ ပညာေပးလုပ္ငန္းမ်ား၊ ပတ္၀န္းက်င္ ထိန္းသိန္းေရးလုပ္ငန္း မ်ား၊ ငါးလုပ္ငန္းဦးစီးဌာနမွခ်မွတ္ ထားေသာ မူ၀ါဒမ်ားအေကာင္အထည္ ေဖာ္ျခင္းလုပ္ငန္းမ်ား၊ ငါး သုေတ သန လုပ္ငန္းမ်ား၊ တရားမ၀င္ ငါးဖမ္းနည္း မ်ားျဖစ္သည့္ ေရွာ့တိုက္ျခင္း၊ မိုင္းခြဲ ျခင္း၊ အဆိပ္ခ်ျခင္းမ်ားကို ေန႔ညကင္းလွည့္ျခင္း၊ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ သဘာ၀ေလ့လာျခင္း စသည္တို႔ကို ေဆာင္ရြက္ေၾကာင္း သိရသည္။
ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ သဘာ၀ေလ့လာ ျခင္း (Behaviour Budget) တြင္ အစာရွာျခင္း (Feeding) ၊ ခရီးသြား ျခင္း (Travelling)၊ အနားယူျခင္း (Resting)၊ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံျခင္း (Socializing) တို႔ပါ၀င္ၿပီး ဧရာ၀တီ လင္းပိုင္အုပ္ႏွင့္ မီတာ ၅၀ အကြာ အေ၀းရိွ ေလ့လာေရးေမာ္ေတာ္ေပၚမွ ေန၍ႏွစ္နာရီခန္႔ ေတာက္ေလွ်ာက္ ၾကည့္႐ႈေလ့လာမွတ္ တမ္းတင္ၾကျခင္း ျဖစ္သည္။
မႏၲေလး-ဗန္းေမာ္ ၾကားတြင္ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ ၇၂ ေကာင္ခန္႔ရွိၿပီး ထိန္းသိမ္းေရးနယ္ေျမ၌ လင္းပိုင္ ၁၆ မွ ၁၈ ေကာင္ခန္႔ရွိရာ မႏၲေလး-ဗန္းေမာ္ ၾကားရွိ လင္းပိုင္အေရအတြက္၏ ၂၄ ရာခိုင္ႏႈန္းခန္႔ျဖစ္သည္။
၂၀၀၂ ခုႏွစ္မွစတင္၍ ဧရာ၀တီ လင္းပိုင္ႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ေလ့လာမႈ မ်ားကိုစတင္ခဲ့ၿပီး မင္းကြန္းႏွင့္ ေက်ာက္ေျမာင္းၿမိဳ႕ ၾကားေဒသတြင္ လင္းပိုင္ ၂၄ ရာခိုင္ႏႈန္းခန္႔ရွိျခင္း၊ လူႏွင့္လင္းပိုင္ ပူးေပါင္း၍ ငါးဖမ္း သည့္ ဓေလ့စ႐ိုက္ရွိျခင္းတို႔ေၾကာင့္ ထိန္းသိမ္းေရးနယ္ေျမအျဖစ္ ၂၀၀၅ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလ ၂၈ ရက္တြင္ သတ္ မွတ္ခဲ့သည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံဂုဏ္ေဆာင္ ေရေန ႏို႔ တိုက္သတၱ၀ါျဖစ္သည့္ ဧရာ၀တီလင္း ပိုင္မ်ားထိန္းသိမ္းျခင္းႏွင့္ သုေတ သန လုပ္ငန္းမ်ားကို ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္ရန္၊ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ႏွင့္ ေရလုပ္သားတို႔ အက်ဳိးတူ ပူးေပါင္း ငါးဖမ္း သည့္ ႐ိုးရာ အေလ့အထကို ဆက္လက္ထိန္းသိမ္း ရန္၊ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ႏွင့္ ငါးမ်ဳိးျပဳန္း တီးမႈကို ျဖစ္ေပၚ ေစေသာ တရားမ၀င္ ငါးဖမ္းဆီးျခင္းမ်ား (လွ်ပ္စစ္ေရွာ့တိုက္ ျခင္း၊ မိုင္းခြဲျခင္း၊ အဆိပ္ခ်ျခင္း) ႏွင့္ ျမစ္ ေခ်ာင္းမ်ားအတြင္း ေရႊတူးေဖာ္မႈ မ်ားပေပ်ာက္ေစရန္ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ မ်ဳိးမသုဥ္းေစေရးအတြက္ ျပည္သူ မ်ားက ၀ိုင္း၀န္းပူးေပါင္း ကာကြယ္လာေစရန္ စသည့္ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ားျဖင့္ ထိန္းသိမ္းေရး နယ္ေျမကို သတ္မွတ္ခဲ့ ျခင္းျဖစ္သည္။
ထိန္းသိမ္းေရး နယ္ေျမျဖစ္သည့္ မင္းကြန္းႏွင့္ ေက်ာက္ေျမာင္းၿမိဳ႕ အၾကားသို႔ မႏၲေလးၿမိဳ႕မွ စက္တပ္ ေရယာဥ္ျဖင့္ ဆန္တက္၍လည္းေကာင္း၊ မႏၲေလးၿမိဳ႕မွ စဥ္႔ကူးသို႔ ကားျဖင့္ သြားေရာက္ၿပီး စက္တပ္ေရ ယာဥ္ျဖင့္ စုန္ဆင္း၍လည္းေကာင္း သြားေရာက္ ေလ့လာႏိုင္သည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံတည္းတြ
ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ ထိန္းသိမ္းေရး နယ္ေျမသတ္မွတ္ၿပီး နယ္ေျမအတြင္း၌ ထိန္းသိမ္းေရးပညာေပး ကင္းလွည့္ အစီအစဥ္မ်ားကို စဥ္ဆက္မျပတ္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ ဧရာ၀တီလင္းပိုင္မ်ား က်က္စားသည့္ မႏၲေလး-ဗန္းေမာ္ ၾကား ဧရာ၀တီျမစ္ေၾကာင္းတစ္ေလွ်ာက္ ၌ တစ္ႏွစ္တစ္ႀကိမ္ ကင္းလွည့္စစ္ေဆးျခင္းျဖင့္ ဧရာ၀တီ လင္းပိုင္မ်ား ေနထိုင္ က်က္စားသည့္ နယ္ေျမဧရိယာမ်ား တိုးပြားလာျခင္း၊ လင္းပိုင္မ်ားအေပၚ က်ေရာက္ေနသည့္ အႏၲရာယ္မ်ား ေလ်ာ့က်ျခင္း၊ လင္းပိုင္မ်ား၏ အုပ္စု ပမာဏတိုးပြားလာျခင္း၊ လင္းပိုင္ႏွင့္ အတူငါးဖမ္းဆီးၾကသည့္ လက္ပစ္ကြန္ ေရလုပ္သားမ်ား ငါးဖမ္းဆီးႏိုင္သည့္ နယ္ေျမ ဧရိယာက်ယ္၀န္း လာၿပီး ေရလုပ္သားဦးေရ တိုးပြားလာျခင္း၊ လင္းပိုင္ႏွင့္အတူ ငါးဖမ္းဆီးသည့္ လုပ္ငန္းဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္ျခင္း၊ ေဒသ တြင္းရွိျပည္သူ လူထုထိန္းသိမ္းေစာင့္ ေရွာက္မႈဆိုင္ရာ အသိပညာမ်ား တိုးပြားလာၿပီး လုပ္ငန္းမ်ား တြင္ ပူးေပါင္း ပါ၀င္လာျခင္း၊ လင္းပိုင္ႏွင့္ ငါးဖမ္းဆီး သည့္ လုပ္ငန္းမ်ားကို ကမၻာလွည့္ ခရီးသည္မ်ား လာေရာက္ၾကည့္ ႐ႈၾက သျဖင့္ ဧရိယာနယ္ေျမအခြန္အခမ်ား ရရွိျခင္း၊ ေရလုပ္သားမ်ားႏွင့္ ေဒသခံ ေက်းရြာမ်ား ဖြံ႕ၿဖိဳးစည္ပင္ျခင္းစသည့္ အက်ဳိးေက်းဇူးမ်ား ရရွိမည္ျဖစ္သည္။
ဧရာ၀တီလင္းပိုင္မ်ားကို ျမန္မာ ႏိုင္ငံတြင္ ဧရာ၀တီျမစ္ေၾကာင္း၊ ရခိုင္ ကမ္းေျမာင္ေဒသ၊ ဧရာ၀တီျမစ္၀ ကြ်န္း ေပၚေဒသႏွင့္ ၿမိတ္ကြ်န္းစုတို႔တြင္ ေတြ႕ရသည္။
ကမၻာတြင္ဩစေၾတးလ်တိုက္ ေျမာက္ပိုင္း၊ နယူးဂီနီ၊ ဖိလစ္ပိုင္ႏိုင္ငံ၊ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္၊ အိႏၵိယအေရွ႕ ေျမာက္ေဒသ၊ ဂဂၤါျမစ္၊ အင္ဒိုနီးရွား ႏိုင္ငံ မဟာခမ္ျမစ္၊ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ႏိုင္ငံ ျဗဟၼပုတၱရျမစ္၊ လာအိုႏိုင္ငံ၊ ကေမၻာဒီးယားႏိုင္ငံ၊ ဗီယက္နမ္ႏိုင္ငံတို႔ရွိ မဲေခါင္ျမစ္ေၾကာင္း တစ္ေလွ်ာက္တို႔ တြင္လည္း ေတြ႕ရသည္။ [2]
